به گزارش پایگاه خبری تحلیلی رادار اقتصاد خردادماه هرسال موعد اعلام اظهارنامه مالیاتی فعالان اقتصادی است. درواقع صاحبان مشاغل موظفند عملکرد درآمدی سال گذشته خود را نزد سازمان مالیاتی شفاف کنند تا مالیات پرداختی توسط آنها مشخص شود. مساله‌ای که ممکن است چندان به مذاق صاحبان مشاغل و اصناف خوش نباشد اما باید اذعان کرد که امروزه تامین مالی هزینه‌ها و اعتبارات در اکثر کشورهای پیشرفته دنیا از طریق مالیات صورت می‌گیرد؛ هرچند به گواه آمار سهم مالیات اصناف از مجموع درآمدهای مالیاتی کمتر از ۶ درصد است.
با این‌حال در طول سالیان گذشته سازمان امور مالیاتی به نمایندگی از دولت همواره برای تعیین و دریافت مالیات از اصناف با چالش بسیاری روبه‌رو بوده اما جالب اینجاست که بدانید مالیات قشر حقوق‌بگیر و کارمندان بدون اینکه کوچک‌ترین دردسری برای پرداخت مالیات ایجاد کند سهم ۱۲ درصدی از مجموع درآمدهای مالیاتی کشور داشته و به عبارت دیگر این افراد بیش از ۲ برابر اصناف مالیات می‌دهند. نکته جالب توجه این است که مالیات کارمندان پیش از دریافت حقوق و مزایا از آنها کسر می‌شود و تقریبا راه فراری برای آنها باقی نمی‌ماند اما درخصوص اصناف و سایر مشاغل ماجرا فرق دارد.
۴۰ درصد شکاف مالیاتی داریم
تا پیش از سال گذشته شناسایی میزان درآمد واقعی اصناف با روش‌های سنتی انجام شده و تقریبا به خوداظهاری صاحبان مشاغل و افزایش درصدی به مالیات سال‌های پیشین اکتفا می‌شد البته در سال ۱۴۰۱ با اجرای بخشی از قانون پایانه‌های فروشگاهی و اتصال دستگاه‌های کارتخوان به پرونده‌های مالیاتی برای نخستین بار از اطلاعات تراکنش‌های صاحبان مشاغل برای محاسبه مالیات آنها استفاده شد اما بررسی شواهد و قرائن نشان می‌دهد همچنان با رسیدن به وضعیت ایده‌آل فاصله داریم.
وجود اشکالاتی از جمله این موارد، میزان «شکاف مالیاتی» در ایران را به بیش از ۵۰درصد ظرفیت بالقوه مالیاتی رسانده بود؛ شکاف مالیاتی به مفهوم میزان درآمد ازدست‌رفته‌ای است که از مجموع فرار و اجتناب مالیاتی حاصل می‌شود. اجتناب مالیاتی به معنای آن است که مودیان شناسنامه‌دار با اتخاذ ترفندهای مختلف همچون پنهان‌سازی درآمد خود از انجام تکالیف مالیاتی خودداری می‌کنند.
البته نسبت شکاف مالیاتی به ظرفیت بالقوه در چند سال گذشته تا حدودی بهبود یافته و به زیر ۴۰ درصد رسیده است اما باید به این موضوع اشاره کرد که میزان متوسط این شاخص در کشورهای پیشرفته حدود ۱۵ درصد است.
شکاف ۵۹ درصدی مالیات مشاغل
براساس آخرین برآوردها میزان شکاف مالیاتی در ایران در سال ۹۹ بیش از ۱۳۱ هزار میلیارد تومان ارزیابی شده که این میزان معادل ۷۰ درصد از کل درآمد مالیاتی وصول شده و برابر با ۳۵ درصد ظرفیت بالقوه مالیاتی کشور در این سال بوده است. به عبارتی دیگر در سال ۹۹ به اندازه ۷۰ درصد درآمد مالیاتی وصول شده درآمد مالیاتی ازدست‌رفته وجود داشته است.
براساس پژوهشی که توسط اندیشکده اقتصاد مقاومتی انجام شده است حدود ۵۹درصد از حجم مجموع شکاف مالیاتی در ایران مربوط به مالیات بر مشاغل بوده که میزان درآمد ازدست‌رفته در این بخش نسبت به درآمد وصولی از آن حدود ۶۳ درصد(!؟) برآورد شده است؛ در مقابل کمترین میزان شکاف مالیاتی مربوط به مالیات بر درآمد حقوق‌بگیران بوده که حدود ۱ درصد برآورد شده است.
شکاف مالیاتی ۳۳۰همت ناقابل
تاکنون برآورد دقیقی درخصوص محاسبه شکاف مالیاتی در سال ۱۴۰۱ منتشر نشده است اما اگر با فرض ثابت ماندن شرایط همان نسبت‌های سال ۹۹ را برای سال ۱۴۰۱ هم در نظر بگیریم با توجه به داده‌های ارائه‌شده توسط سازمان امور مالیاتی در سال گذشته بیش از ۴۷۰ همت درآمد مالیاتی وصول شده که طبق محاسبات سال۹۹، حدود ۷۰ درصد این مبلغ به‌عنوان شکاف مالیاتی در نظر گرفته می‌شود، بنابراین میزان شکاف مالیاتی در سال ۱۴۰۱ حدود ۳۳۰ همت ارزیابی می‌شود. همچنین میزان شکاف مالیاتی مربوط به مالیات بر مشاغل (با فرض ۵۹ درصد از شکاف کل مالیاتی) حدود ۱۹۴ همت ارزیابی می‌شود. اعداد و ارقام برآوردشده، حکایت از حجم قابل‌توجهی از منابع درآمدی دارد که می‌توانست در اختیار دولت باشد تا بخشی از کسری بودجه خود را با آن پوشش دهد، اما در حقیقت از دست رفته است.
مالیات کارمند ۱۲ میلیون
مالیات طلافروش ۹ میلیون
با وجود افزایش سامانه‌های شناسایی، بررسی و صحت‌سنجی مودیان و درآمد آنها، اعداد و ارقام مذکور نشان می‌دهد شناسایی مودیان مالیاتی، میزان درآمد واقعی مشاغل و محاسبه مالیات آنها همچنان یکی از چالش‌های سازمان امور مالیاتی است. همین مساله در جزئیات درآمد مالیاتی سال گذشته نیز به چشم می‌خورد؛ به‌طوری‌که در سال گذشته مالیات پرداختی کارمندان بخش خصوصی و دولتی حدود ۲ برابر مالیات پرداختی اصناف و مشاغل بوده است. براساس گزارش سازمان امور مالیاتی، کارمندان بخش خصوصی و دولتی در سال ۱۴۰۱، بالغ بر ۵۲.۳ هزار میلیارد تومان مالیات پرداخت کرده‌اند اما این میزان برای صاحبان مشاغل، تنها ۲۶.۹ هزار میلیارد تومان بوده است. براساس اطلاعات موجود هر کارمند به‌طور میانگین در سال گذشته بیش از ۱۲ میلیون تومان مالیات پرداخته است اما براساس گزارش مذکور در همین بازه زمانی میانگین مالیات پرداختی توسط مشاغل پر درآمدی مانند «پزشکان»، «نمایشگاه‌داران اتومبیل»، «بنگاه‌های املاک»، «طلافروشان» و «وکلا» به ترتیب «۳۵»، «۱۷»، «۱۰.۶»، «۹.۶»، و «۸.۲» میلیون تومان بوده است.
۸ هزار طلافروش ماهانه کمتر از ۶ میلیون تومان درآمد دارند
در میان مشاغل یادشده مالیات سالانه طلافروشان بسیار عجیب به نظر می‌رسد. براساس اظهارات سخنگوی سازمان امور مالیاتی، از ۲۵ هزار واحد صنفی فعال در حوزه طلا و جواهر، مالیات «۷۸۰۰ واحد»، صفر، مالیات «۴۶۰۰ واحد» بین صفر تا ۵ میلیون تومان و «۴۶۸۰ واحد» نیز بین ۵ تا ۱۵ میلیون تومان، مالیات پرداخت کرده‌اند؛ به عبارتی رقم پرداختی ۷۰ درصد از اعضای صنف طلا و جواهر کشور کمتر از ۱۵ میلیون تومان بوده است. مساله زمانی جالب می‌شود که با توجه به میزان تعیین‌شده برای معافیت مالیات‌بردرآمد برای سال ۱۴۰۱ (تا سقف ماهانه ۵ میلیون و ۶۰۰ هزار تومان) به عبارت دیگر طبق بررسی‌های سازمان امور مالیاتی حدود ۸ هزار واحد صنفی طلافروشان درآمدی کمتر از این میزان داشته‌اند. طبق این آمارها سال گذشته مالیات پرداختی ۲۶ درصد از طلافروشان صفر بوده است. همین مساله شائبه استفاده برخی از اصناف از روش‌هایی برای عدم شفافیت در معاملات‌شان را افزایش می‌دهد. زیرا با توجه به میزان قابل‌توجه نقدینگی لازم برای راه‌اندازی و نگهداری یک واحد صنفی طلا و جواهر عملا درآمد سالانه زیر ۱۵۰ میلیون تومان توجیه اقتصادی ندارد. برخی کارشناسان با استناد به همین موارد و افزایش روش‌های فرار از پرداخت مالیات مانند: فعالیت بدون جواز کسب، استفاده از کارتخوان مشاغل دیگر، استفاده از حساب غیرتجاری خانواده یا افراد دیگر، درخواست کارت‌به‌کارت به نام افرادی که صاحب صنف به آنها بدهی بانکی دارد و... ،میزان شکاف مالیاتی در کشور را بسیار بیشتر از اعداد و ارقام و مذکور ارزیابی می‌کنند. براین‌اساس علی‌رغم تلاش‌های صورت‌گرفته در سال‌های اخیر برای برقراری عدالت مالیاتی در کشور این مهم کماکان محقق نشده است. به اعتقاد کارشناسان نظام مالیاتی اجرای دقیق قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان می‌تواند ضمن تحقق عدالت مالیاتی میزان شکاف مالیاتی در کشور که بخش زیادی از آن مربوط به مالیات مشاغل می‌شود را به طرز قابل‌توجهی کاهش دهد.
نظر شما