‌بحران کرونا و افزایش قیمت حامل‌های انرژی، افت ۱۰ درصدی مصرف سوخت پالایشگاهی ایران را در ۲۰۲۰ رقم می زند

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی رادار اقتصاد، مؤسسه تحقیقاتی فیچ در آخرین برآورد خود از مصرف سوخت پالایشگاهی در ایران می‌گوید که تشدید بحران کرونا در ایران و افزایش قیمت حامل‌های انرژی در ایران موجب می‌شود سال ۲۰۲۰ افت ده‌درصدی مصرف سوخت پالایشگاهی در ایران رقم بخورد.

مؤسسه تحقیقاتی فیچ سولوشنز (Fitch Solutions) این نکته را در آخرین به‌روزرسانی گزارش صنعت نفت و گاز که مختص سه‌ماهه سوم ۲۰۲۰ است مطرح کرده است.

رادار اقتصاد این گزارش که به بررسی آخرین تحولات تأثیرگذار بر صنعت نفت و گاز ایران و دورنمای آن طی سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۹ می‌پردازد را در چند قسمت منتشر خواهد کرد. پیش تر دو قسمت از این گزارش منتشر شد که قسمت اول از اینجا، قسمت دوم از اینجا، قسمت سوم از اینجا و قسمت چهارم از اینجا قابل مشاهده است.

در قسمت پنجم، پیش‌بینی فیچ از آینده مصرف سوخت‌های پالایشگاهی در ایران ارائه شده است.

در این قسمت آمده که افق صنعت پتروشیمی ایران بسیار درخشان است و تحلیلگران فیچ معتقدند متوسط رشد سالانه تولید پروپیلن و اتیلن در سال جاری میلادی و سال بعد ۷.۱ درصد خواهد بود.

مشروح قسمت پنجم گزارش در ادامه آمده است:

ما پیش‌بینی میان‌مدت خود در این زمینه را مورد ارزیابی مجدد قرار داده‌ایم و انتظار بدتر شدن اوضاع اقتصادی کشور بعد از بازگشت تحریم‌های آمریکا را داریم.

آخرین تحولات

· ما پیش‌بینی خود در خصوص مصرف سوخت پالایشی را برای سال ۲۰۲۰ دوباره پایین‌تر آورده‌ایم و در حال حاضر انتظار داریم کاهش مصرف از ۵ درصد متوسط سالانه قبلی به ۱۰ درصد برسد.

· پیش‌بینی اولیه که (در نیمه اول ۲۰۲۰) انجام شد با توجه به افزایش قیمت سوخت در داخل ایران بود که از نوامبر ۲۰۱۹ اجرا شده بود.

· قیمت بنزین از ۱۶ نوامبر ۲۰۱۹ تا ۵۰ درصد رشد کرده و از ۱۰ هزار ریال (۲۴ سنت) به ۱۵ هزار ریال (۳۶ سنت) برای ۶۰ لیتر مصرف در هر ماه افزایش یافته است. بالاتر از این میزان، مصرف‌کننده ۳۰ هزار ریال (۷۱ سنت) به ازای هر لیتر می‌پردازد. قیمت بنزین بدون سرب از این نیز فراتر رفته و از ۱۲ هزار ریال به ۳۵ هزار ریال (۸۳ سنت) به ازای هر لیتر رسیده است.

· اصلاح پیش‌بینی در سه‌ماهه جاری نشان‌دهنده کاهش تقاضا در نتیجه شیوع ویروس کرونا است. ایران بیشترین آسیب را از ناحیه بیماری در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا متحمل شده و تا اوایل ماه مه ۱۰۰ هزار نفر در این کشور به بیماری مبتلا شدند.

· کاهش حجم فعالیت اقتصادی و محدودیت‌های سفر ناشی از کرونا احتمالاً تقاضا را در نیمه اول سال جاری میلادی بسیار پایین‌تر خواهد آورد. مصرف احتمالاً در نیمه دوم ۲۰۲۰ کمی بیشتر می‌شود، اگرچه از نظر ما بازگشت به سطوح مصرف ۲۰۱۹ تا سال ۲۰۲۳ ممکن نخواهد بود. این مسئله تأثیر بیماری کرونا، طرح اصلاح قیمت سوخت و تحریم‌ها را نشان می‌دهد.

روند ساختاری

تقاضای نفت به موازات فشار بر اقتصاد در نتیجه بازگشت تحریم‌های آمریکا کاهش یافته و تیم ارزیابی ریسک کشوری فیچ گمان می‌کند رشد واقعی تولید ناخالص ایران در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ به ترتیب ۴.۸ و ۸.۳ درصد کاهش یافته است. به نظر ما کاهش سال ۲۰۲۰ کمی ملایم‌تر و در حدود سالانه ۲.۲ درصد خواهد بود که نشان‌دهنده وجود اثر پایه پایین (low base effect) و کم‌رنگ شدن تأثیر شوک ابتدایی تحریم‌ها است. قبل از شیوع ویروس کرونا، پیش‌بینی ما از کاهش رشد بسیار ملایم‌تر و در حدود منفی چهار دهم درصد بود، اما این چشم‌انداز در نتیجه شیوع کرونا بدتر شده و حتی پس از پایان بیماری، سطح مصرف و سرمایه‌گذاری همچنان رو به نزول خواهد رفت که دلیل آن مسائل بودجه‌ای، تورم فزاینده و محدود بودن دسترسی به سرمایه است. از سال ۲۰۲۱ انتظار داریم وضع اقتصاد ایران رو به بهبود رود و ۵.۹ درصد در آن سال و از ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۹ نیز به طور متوسط پنج درصد در سال رشد کند. البته این روند بهبود اقتصادی به توافق دیپلماتیک میان ایران و آمریکا وابسته است که امکان رفع تحریم‌های ثانویه آمریکا را می‌دهد. البته ریسک منفی قابل‌توجهی برای این پیش‌بینی – و در ادامه برای پیش‌بینی ما در حوزه تقاضای سوخت – وجود خواهد داشت.

پیش‌بینی تولید و مصرف محصولات پالایشی (۲۰۱۸ تا ۲۰۲۹)

بنا بر اطلاعات آژانس بین‌المللی انرژی، مهم‌ترین صنایع متقاضی نفت، صنایع حمل‌ونقل هستند که ۸۰ درصد کل مصرف را دارند. به لحاظ تاریخی، بخش‌های مسکن و صنایع جزو مهم‌ترین بخش‌های تشکیل‌دهنده سبد تقاضا بوده‌اند، اما استفاده از گاز طبیعی به جای سوخت‌های معمول سهم آنها را در این حوزه کم کرده است. تیم خودرو فیچ پیش‌بینی می‌کند فروش خودرو در سال ۲۰۲۰ کاهش یابد و در این سال کاهش متوسط ۲۱.۱ درصدی را بعد از افت ۲۲.۸ و ۳۰.۷ درصدی در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ داشته باشیم. در اینجا نیز دورنمای بهتری قبل از شیوع ویروس وجود داشت و انتظار می‌رفت تنها کاهش ۷.۷ درصدی در فروش خودرو در سال ۲۰۲۰ اتفاق بیفتد.

اما افق بلندمدت خوش‌بینانه است و تیم خودرو ما گمان می‌کند که در سال ۲۰۲۱ رشد فروش ۱۲.۷ درصدی داشته باشیم و میانگین رشد از سال ۲۰۲۲ تا ۱۰ سال رقم ۲۱.۶ درصد باشد. مهم‌ترین عوامل کاهنده فروش در سه سال گذشته تورم بالا، ضعف پول ملی، کاهش سرمایه‌گذاری و هزینه کرد دولتی، سخت‌تر شدن شرایط خرید اعتباری، و از دست رفتن اعتماد مصرف کنندگان و کسب‌وکارها بودند که باعث شدند خریداران تمایل و توانایی کمتری برای خرید محصولات با قیمت بالا داشته باشند. معکوس شدن این روند تا حد زیادی به رفع تحریم‌های آمریکا بستگی دارد که البته هیچ پیش‌بینی در مورد آن نمی‌توان داشت.

پیش‌بینی فروش خودرو

افق صنعت پتروشیمی نیز بسیار درخشان است و تحلیلگران ما معتقدند متوسط رشد سالانه تولید پروپیلن و اتیلن در سال جاری میلادی و سال بعد ۷.۱ درصد خواهد بود. رشد تولید این محصولات در سه سال گذشته بهتر بوده و برای سال ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ به ترتیب در سطح ۱۴.۶، ۱۹.۲ و ۱۰.۹ درصد قرار داشته است. با این وجود، ظرفیت تولید وضعیت بسیار بهتری نسبت به کل بخش پتروشیمی دارد. مشکلات اقتصادی موجب کاهش تقاضای داخلی می‌شود، در حالی که تحریم‌های آمریکا نیز بر این بخش تشدید خواهد شد و این روند بر صادرات تأثیر خواهد گذاشت. در ژوئن ۲۰۱۹ خزانه‌داری آمریکا تحریم‌هایی بر بزرگ‌ترین گروه پتروشیمی ایران یعنی شرکت صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس و ده‌ها شرکت کوچک‌تر دیگر در این بخش (که غالباً شرکت‌های زیرمجموعه بودند) اعمال نمود. با توجه به اتکای شدید کشور بر بازارهای صادراتی و تسلط شرکت صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس بر بازار، این مسئله می‌تواند تأثیر بزرگی بر سطح تولید در سال جاری میلادی بگذارد. مشکل دیگر در ایران محدودیت خوراک پتروشیمی (اتان و ال پی جی) و کمبود فزاینده آب است که همگی بر میزان بهره‌برداری از پتروشیمی‌ها در سال‌های آتی اثر خواهند گذاشت.

برخلاف انتظار ما، دولت ایران در ۱۶ نوامبر ۲۰۱۹ افزایی ناگهانی و شدید قیمت‌های بنزین را اعلام کرد و علی‌رغم بروز تنش‌های اجتماعی وسیع در کشور در پی اصلاح قیمت بنزین که چهارمین بار در دهه گذشته اتفاق می‌افتد، مدل قیمت‌گذاری جدید هنوز پابرجاست.

· مرحله اول: ایران مرحله اول اصلاح قیمت انرژی را در پایان سال ۲۰۱۰ اجرا کرده و یارانه گروهی از حامل‌های انرژی را کاهش داد.

· مرحله دوم: این مرحله که در پایان آوریل ۲۰۱۴ اجرا شد کاهش یارانه بنزین، گازوئیل و گاز طبیعی فشرده (سی ان جی) را به همراه داشت. در این مرحله قیمت بنزین از ۴۰۰۰ ریال در هر لیتر به هفت هزار ریال رسید که افزایشی ۷۵ درصدی به حساب می‌آید. بنزین خارج از سهمیه (بالای ۶۰ لیتر در ماه) نیز به ده‌هزار ریال افزایش یافت.

· مرحله سوم: ایران این مرحله از کاهش یارانه‌ها را در ماه مه ۲۰۱۵ اجرا نمود و قیمت بنزین را از هفت هزار ریال به ده هزار ریال (۲۴ سنت) افزایش داد.

· مرحله چهارم: در نوامبر ۲۰۱۹ دولت بازهم افزایش پنجاه درصدی قیمت بنزین را اعلام کرد و این فرآورده پالایشی را به ۱۵ هزار ریال (۳۶ سنت) برای ۶۰ لیتر سهمیه و سی هزار ریال (۷۱ سنت) برای مصرف بالاتر از آن افزایش داد.

سیاست کاهش مصرف داخلی نیز از طریق تلاش برای افزایش بهره‌وری سوخت و رفتن به سمت سوخت‌های جایگزین به شدت از سوی دولت پیگیری می‌شود. این هدف‌گذاری شامل افزایش بهره‌وری آب‌گرم‌کن‌های ساختمان، تعویض خودروهای تجاری (ناوگان عمومی اعم از تاکسی) قدیمی، تغییر مخازن سوخت از بنزین به سی ان جی و افزایش سهم ترابری ریلی در صنعت حمل‌ونقل می‌شود.