فیچ: تحریم، کرونا و نفت زمینه ساز تضعیف بخش بانکی و خدمات مالی ایران هستند

گروه اقتصاد بین‌الملل پایگاه خبری تحلیلی رادار اقتصاد – مؤسسه تحقیقاتی فیچ می‌گوید بخش بانکی و خدمات مالی ایران به موازات تاثیرگذاری تحریم های آمریکا و عوامل خارجی نظیر بیماری کووید ۱۹ و کاهش قیمت نفت در کوتاه مدت و میان مدت ضعیف تر خواهد شد.

مؤسسه فیچ سولوشنز (Fitch Solutions) این نکته را در جدیدترین نسخه گزارش خود از وضعیت بخش بانکی و خدمات مالی ایران و چشم‌انداز ده‌ساله آن (نسخه سه‌ماهه سوم سال ۲۰۲۰) مطرح کرده است.

رادار اقتصاد این گزارش که چشم‌انداز بخش بانکی و خدمات مالی ایران طی سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۹ بررسی می‌کند را در چند قسمت منتشر خواهد کرد. پیش‌تر سه قسمت از این گزارش منتشر شده بود که قسمت اول از اینجا، قسمت دوم از اینجا، قسمت سوم از اینجا، قسمت چهارم از اینجا و قسمت پنجم از اینجا قابل مشاهده است.

در قسمت ششم، جمع بندی فیچ از وضعیت بخش بانکی و خدمات مالی ایران، تاثیر بحران کرونا بر بخش بانکی و تحلیل SWOT آن ارائه شده است.

در این قسمت آمده که بانک جهانی در ژوئن پیش بینی کاهش ۵ درصدی تولید ناخالص ایران در سال جاری میلادی را داشته که نشان دهنده تاثیر بیماری بر مصرف داخلی و بخش خدمات است.

در قسمت ششم این گزارش آمده است:

بخش بانکی و خدمات مالی ایران به موازات تاثیرگذاری تحریم های آمریکا و عوامل خارجی نظیر بیماری کووید ۱۹ و کاهش قیمت نفت باز هم در کوتاه مدت و میان مدت ضعیف تر خواهد شد. بسیاری از سرمایه گذاران خارجی در تعامل با بخش بانکی ایران دچار تردید خواهند بود و قانونگذاری ضعیف و عدم شفافیت در این حوزه نیز به قوت خود باقی خواهد بود. با این حال توافق نامه امنیتی و سرمایه گذاری اخیر میان ایران و چین که در آن برنامه هایی برای سرمایه گذاری در بخش بانکداری ایران نیز وجود دارد، می تواند در ماه های پیش رو به بهبود وضعیت این بخش کمک کند. اگرچه جزییات این توافق هنوز معلوم نیست، اما می تواند به ایران در مقابله با آسیب اقتصادی بیماری کرونا و تحریم آمریکا و تنبیهاتی که اخیرا گروه اقدام مالی (FATF) علیه ایران وضع کرده کمک کند.

به موازات مقابله ایران با بیماری کرونا و افت شدید ارزش ریال، فشار بر بخش بانکی در دوره های سه ماهه پیش رو نیز ادامه خواهد داشت، فارغ از هر گونه اقدام چین در کوتاه مدت برای حمایت از این بخش در پی توافق با ایران. بیماری به تعطیلی بیشتر کسب و کارها انجامیده و وام های بلاوصول بانکی را بیشتر خواهد کرد. در کنار فروش اموال بانک های دولتی، اصلاح فرایندها نظیر تلاش برای بهبود نسبت کفایت سرمایه و انطباق بیشتر با معیارهای گزارش دهی بین المللی برای تقویت تراز بانکی قابل انجام است. مدل های کسب و کار فعلی که در آن کارمزد برای خدمات بسیار پایین است می تواند همچنان مانع رشد بخش بانکی شده و موجب شود که هزینه های بانک ها در بانکداری الکترونیکی از درآمدهای آنها بیشتر شود. این باعث می شود بانک ها انگیزه زیادی برای بهبود زیرساخت های توسعه نیافته دیجیتال درکشور نداشته باشند.

اگر چه بخش بیمه هنوز در مراحل اولیه توسعه خود قرار دارد، ضریب نفوذ آن افزایش خواهد داشت و رشد در بخش درمان و عمر بیشتر خواهد بود. این صنعت همچنین می تواند از تصمیم دولت در اعطای اجازه خصوصی شدن همه شرکت های بیمه، البته پس ار یک دوره گذار، سود ببرد. رشد در این حوزه البته به خاطر محدودیت شرکت ها برای انتقال ریسک به شرکت های خارجی محدود خواهد شد.  

بخش مدیریت دارایی ها تحت تسلط گروهی محدود از شرکت های داخلی است و به خاطر فقدان سرمایه گذاری در اقتصاد ایران با موانعی در رشد مواجه است. مشکلات مستمر سرمایه گذاری خارجی مانعی دیگر برای رشد این بخش است. با این حال رشد بی سابقه بورس تهران در ماه های اخیر و سرمایه گذاری چین می تواند در این بخش رونق ایجاد کند.

بورس همچنان از هجوم کسانی که می خواهند سرمایه هایشان از تورم افسارگسیخته در امان باشد سود خواهد برد. تحریم های بین المللی همچنان موجب عدم سرمایه گذاری سنگین اقتصاد های خارجی در بورس ایران خواهد شد. با این حال توافق با چین در کنار خصوصی سازی مستمر دولت و سهام فروشی برای پروژه های جدید زیرساختی می تواند باعث تشویق فعالیت ها در این بخش شود.

جریان ها و تحولات اخیر

· ریال ایران سقوطی تاریخی را در جولای ۲۰۲۰ تجربه کرده و فشار تورمی را در سه ماهه های پیش رو بیشتر تجربه خواهد کرد.

· بخش بانکی و خدمات مالی ایران از توافق امنیتی و سرمایه گذاری میان ایران و چین که در جولای ۲۰۲۰ اعلام شد سود خواهد برد.

· خصوصی سازی برنامه ریزی شده دارایی های دولتی این بخش توسط دولت در قالب صنوق های قابل معامله در ژوئن ۲۰۲۰ با فروش سهام سه بانک و دو شرکت بیمه شروع شده است.

· سرمایه بازار بورس تهران در جولای ۲۰۲۰ برابر با شش هزار و چهارصد هزار میلیارد ریال (۶۴۰ هزار میلیارد تومان) بوده است.

تاثیر بیماری کووید ۱۹

در هنگام نگارش این گزارش، ایران بیشترین موارد ابتلا به کووید ۱۹ را در منطقه داشته و بخش خدمات که سهم مهمی در اقتصاد کشور دارد همچنان در معرض آسیب جدی است. پیش بینی می کنیم کاهش تولید ناخالص در سال ۲۰۲۰ برابر با ۴.۱ درصد و در سال ۲۰۲۱ معادل ۲.۵ درصد باشد. بانک جهانی در ژوئن پیش بینی کاهش ۵ درصدی تولید ناخالص ایران در سال جاری میلادی را داشته که نشان دهنده تاثیر بیماری بر مصرف داخلی و بخش خدمات است. بانک جهانی برای سال بعد دو درصد افزایش تولید ناخالص داخلی را پیش بینی کرده است. آثار اقتصادی بیماری و تعطیلی مربوطه، نقشی در ریزش شدید ریال هم داشته است. مسعود خوانساری رییس اتاق بازرگانی تهران تخمین زده کسر بودجه ایران در مارس ۲۰۲۱ (پایان ۹۹) به ده میلیارد دلار می رسد که این روند به تورم بالاتر، ریال ضعیف تر و قدرت خرید کمتر می انجامد.

رشد واقعی تولید ناخالص داخلی برحسب نسبت سال به سال

تحلیل SWOT

نقاط قوت

· بانک های اصلی دولتی همچنان از حمایت دولت برخوردارند.

· بورس تهران جایگاه محکمی دارد و شاخص آن اخیرا رکورد زد.

· اتکای محدود بانک ها و دولت به تامین مالی خارجی ریسک ناپایداری شدید اقتصادی را کاهش می دهد.

· محدود بودن جایگزین های سیستم بانکی (برای سپرده گذاران) احتمال برداشت های دفعی و بزرگ را کاهش می دهد.

نقاط ضعف

· بخش های بیمه و مدیریت دارایی ها در طول سالها به علت عدم دسترسی به بازارها و سرمایه گذاران خارجی بسیار کوچک مانده اند.

· علی رغم تلاش ها برای خصوصی سازی، این بخش تحت کنترل شدید دولت قرار دارد.

· بانک ها از مشکلات قابل توجه در حوزه نقدینگی و کفایت سرمایه رنج می برند.

· محدودیت استفاده از دلار در تراکنش های مالی و کنارگذاشتن ایران از سیستم تسویه سوئیفت، همچنان بر رشد این بخش اثر می گذارد.

فرصت ها

· ریزش شدید ارزش ریال فرصت هایی را برای بازار سهام  ایجاد می کند، چرا که سرمایه گذاران به دنبال مامنی برای فرار از فشار های تورمی هستند.

· بخش بیمه فرصت هایی را برای رشد قابل توجه ایجاد می کند. رونق در بیمه های درمان و عمر و حضور در بخش هایی که قبلا نامحبوب بودند نظیر نفت و انرژی و همچنین بیمه های آتش سوزی و مسئولیت زمینه این رونق را به وجود آورده است.

· توافق امنیتی و سرمایه گذاری با چین در جولای ۲۰۲۰ می تواند ایران را در مقابله با مهمترین دشواری های اقتصادی یاری کرده و باعث ورود سرمایه به بخش بانکی شود.

تهدیدها

· تاثیر اقتصادی شدید بیماری کرونا خطر مواجهه بانک ها با مشکل را افزایش می دهد، چرا که درآمد آن ها آسیب دیده و احتمال افزایش وام های بلاوصول بیشتر می شود.

· تاثیر بیماری بر ارزش ریال فشار تورمی سنگین موجود را بیشتر می کند.

· همکاری ایران با چین احتمال تسهیل تحریم ها از سوی آمریکا را کمتر کرده و احیای جایگاه بین المللی این کشور را به تاخیر می اندازد.